Tiêu đề: Chiếc Nón Quê Hương Fri Jun 01, 2012 2:59 am
CHIẾC NÓN QUÊ HƯƠNG
Nguyễn Quý Đại
Nón nầy che nắng che mưa Nón nầy để đội cho vừa đôi ta Ca dao
Nón lá không xa lạ với chúng ta, ngày nay ở hải ngoại chỉ thấy nón lá xuất hiện trên sân khấu, trình diễn nghệ thuật múa nón và áo dài duyên dáng mền mại kín đáo của thiếu nữ Việt Nam nổi bật bản sắc văn hoá dân tộc, áo dài và nón lá là nét đặc thù của đàn bà Việt Nam, chắc chắn không ai chối cãi. Nếu mặc áo đầm, hay quần tây mà đội nón không tạo được nét đẹp riêng.
Nón dùng để che nắng mưa, có lịch sử lâu đời đã khắc trên trống đồng Ngọc Lũ, trên thạp đồng Đào Thịnh vào khỏang 2500-3000 năm. Nón lá gần với đời sống tạo nhiều nét bình dị, đoan trang, yêu kiều, duyên dáng và thực tiễn với đời sống nông nghiệp, một nắng hai sương, trên đồng lúa, bờ tre lúc nghỉ ngơi dùng nón quạt cho mát mẻ ráo mồ hôi. Nón lá ở Việt Nam có nhiều loại khác nhau qua từng giai đoạn lịch sử:
Nón dấu : nón có chóp nhọn của lính thú thời xa xưa Nón gò găng hay nón ngựa: sản xuất ở Bình Định làm bằng lá dứa đội khi cỡi ngựa Nón rơm : Nón làm bằng cộng rơm ép cứng Nón quai thao : người miền Bắc thường dùng trong lễ hội Nón cời : nón rách Nón Gõ : Nón gõ làm bằng tre ghép cho lính hồi xưa Nón lá Sen: cũng gọi là nón liên diệp Nón thúng: thứ nón lá tròn bầu giống cái thúng. Nón khua :Viên đẩu nón của người hầu các quan xưa Nón chảo : thứ nón mo tròn lên như cái chảo úp nay ở Thái Lan còn dùng Nón cạp: Nón xuân lôi đại dành cho người có tang Nón bài thơ : ở Huế thứ nón lá trắng và mỏng có lộng hình hay một vài câu thơ v.v.
Người Việt từ nông thôn cho tới thành thị đều dùng nón lá, nhưng ít người để ý nón lá có bao nhiêu vành, đường kính rộng bao nhiêu cm. ? Nón lá tuy giản dị rẻ tiền nhưng nghệ thuật làm nón cần phải khéo tay. Nghề chằm nón không chỉ dành riêng cho phụ nữ mà cả những người đàn ông trong gia đình cũng có thể giúp chuốt vành, lên khung nón. Với cây mác sắc, họ chuốt từng sợi tre thành 16 nan vành một cách công phu ; sau đó uốn thành vòng thật tròn trịa và bóng bẩy. Người phụ nữ thì chằm nức vành . Để có được lá đẹp, họ thường chọn lá nón non vẫn giữ được màu xanh nhẹ, ủi lá nhiều lần cho phẳng và láng. Khi xây và lợp lá, người ta phải khéo léo sao cho khi chêm lá không bị chồng lên nhau nhiều lớp để nón có thể thanh và mỏng. Nghề làm nón lá thường sản xuất từ miền Bắc và miền Trung trong các làng quê sau các vụ mùa, ở các tỉnh miền Nam không thấy người ta chằm nón ?
Vật liệu làm nón tuy đơn sơ nhưng khó tìm loại lá làm nón, lá mọc ở những vùng núi, sau nầy người ta đem giống về trồng ở vườn, có tên Du Qui Diệp là lá làm tơi thời gian văn minh chưa phát triển, người ta dùng loại lá nầy làm cái tơi để mùa đông chống mưa gió. Một loại khác là Bồ Qui Diệp là loại mỏng và mền hơn để làm nón lá.
Ngày nay dù đã phát triển nhưng trên những cánh đồng lúa xanh tươi ngoài Bắc, trong những trưa hè nắng gắt, người ta còn dùng lá tơi để che nắng, giống như con công đang xòe cánh .
Người ta chặt lá nón non còn búp, cành lá nón có hình nan quạt nhiều lá đơn chưa xoè ra hẳn phơi khô, cột lại thành từng bó nhỏ gánh bán cho những vùng quê có người chằm nón. Ở Quảng Nam ngày xưa vùng Bà Rén chuyên buôn bán nón lá, từ đó phân phối đến các chợ như chợ Hội An, có khu bán nón lá nhiều loai.
Lá non lúc khô có màu trắng xanh, người mua phải phơi lá vào sương đêm cho lá bớt độ giòn vì khô, mở lá từ đầu tới cuồng lá, cắt bỏ phần cuối cùng, dùng lưỡi cày cũ hay một miếng gan, đặt trên nồi than lửa nóng đỏ, dùng cục vải nhỏ độn giống như củ hành tây, người ta đè và kéo lá nón thẳng như một tờ giấy dài màu trắng, có nổi lên những đường gân lá nhỏ, lựa những lá đẹp để làm phần ngoài của nón. Người ta dùng cái khung hình giống như Kim Tự Tháp Ai Cập, có 6 cây sườn chính, khoảng cách giống nhau để gài 16 cái vành nón tròn lớn nhỏ khác nhau lên khung. Cái khung nầy phải do thợ chuyên môn làm kích thước đúng cỡ khi lợp lá và chằm nón xong, tháo nón ra dễ dàng. Nón thường chỉ 16 vành tròn làm bằng tre cật vót nhỏ đều nhau nối lại, Nón bài thơ nhẹ mỏng chỉ 2 lớp lá trong chen hình cảnh và các câu thơ, nón thường độ bền lâu hơn dày có 3 lớp phần trong lót thêm loại lá đót, (loại cây nầy giống cây sậy, khi trổ bông người ta lấy bông làm chổi) Chằm xong nón tháo khỏi khung, cắt lá thừa nức miệng nón và làm quai, nón rộng đường kính thường 41 cm, người ta phết phiá ngoài lớp mỏng sơn dầu trong suốt nước mưa không thấm qua các lỗ kim vào bên trong. Để có được một chiếc nón, phải trải qua 15 khâu, từ lên rừng hái lá, rồi sấy lá, mở, ủi, chọn lá, xây độn vành, chằm, cắt lá, nức vành, cắt chỉ...
Thời gian chưa có chỉ cước người ta dùng bẹ lá cây thuộc loại thơm (hùm) tước lấy phần tơ ngâm nước vài ba ngày cho nát phần thịt của lá, dùng bàn chải, chải lấy phần tơ dùng làm chỉ để chằm nón, hay dùng chỉ đoác. Nhưng sau nầy phát triển người ta dùng cước nhỏ bằng nylon, chằm nón có đường nét thanh nhã hơn. Nón lá đã đi vào thi ca bình dân Việt nam.
Nón em chẳng đáng mấy đồng, Chàng mà giật lấy ra lòng chàng tham Nón em nón bạc quai vàng Thì em mới dám trao chàng cầm tay Tiếc rằng vì nón quai mây Nên em chẳng dám trao tay chàng cầm
Nón quai thao, hay nón thúng các cô gái Bắc thời xưa chưa chồng thường dùng, ngày nay đến Hà Nội không còn thấy ai đội nón quai thao, trên đường phố cổ trầm mặc dưới bóng cây cổ thụ, thiếu nữ Hà Nội che dù màu, đội mũ lát, đội mũ tân thời, nhưng vào thăm Văn Miếu sẽ thấy trình diễn văn hoá, hát quan họ, các cô đều trang sức giống như thời xưa với chiếc nón quai thao ( hình trên trong Văn Miếu)
Thưở xưa con gái sau khi lập gia đình, bổn phận làm vợ, làm mẹ, họ chỉ chú trọng đến niềm vui tận tụy làm tròn bổn phận trong gia đình, xao lãng những vẻ đẹp bề ngoài..
Chưa chồng nón thúng, quai thao Chồng rồi, nón rách, quai nào thì quai Chửa chồng, yếm thắm, đeo hoa Chồng rồi, hai vú bỏ ra tầy giành.
Túa ống tơ ngà tha thướt gió Vàng vàng lá lụa nắng tươi xinh Khuôn hoa e lệ trong khuôn nón Say mắt chàng trai tiếc gửi tình Nhung dép cong nghiêm bước thẳng đường Đâu ngờ tơ nón gió vương vương Chàng về, mắt dắm sầu xa vắng Cả một trời xuân nhạt nắng hường - Chiếc nón quai Thao Anh Thơ
Thân phận của những bóng hồng khi về chiều nhan sắc tàn phai.
Còn duyên nón cụ quai tơ Hết duyên nón lá quai dừa cũng xong
Dáng dấp con gái Việt Nam mềm mại, dịu dàng, nếu trên đầu nghiêng nghiêng vành nón trắng. Nụ cười, ánh mắt giấu sau vành nón ấy mới cơ hồ e ấp, rạo rực vì những bâng khuâng...
Mỗi thiếu nữ đều có một cái duyên để làm say đắm người khác phái. Nhưng tựu trung, nhan sắc của các nàng cũng không ngoài những điều đã được ca dao truyền tụng, Có nàng đẹp nhờ mái tóc thề hay cắt ngắn, đôi chân mày cong vòng như vầng trăng non dưới vành nón lá:
Sao em biết anh nhìn mà nghiêng nón Chiều mùa thu mây che có nắng đâu Nắng sẽ làm phai mái tóc xanh màu Sẽ làm khô làn môi en dịu ướt Còn ta mắt anh.. Có sao đâu mà em phải cúi đầu từ khước Nếu nghiêng nón có nghĩa là từ khước Thì mười ngón tay em sao bỗng quấn quít đan nhau Nửa vầng má em bỗng thắm sắc hồng đào Đôi chân bước..anh nghe chừng sai nhịp. - Thu Nhất Phương
Ở Huế, có nhiều vùng chằm nón nổi tiếng từ xa xưa cho đến bây giờ như: Phú Hồ, Phước Vĩnh, Dạ Lê, Triều Sơn, Nam Phổ, Kim Long, Dương Nỗ, Tân Mỹ, Hương Sơ, Mỹ Lam, làng Chuồn, bên dòng sông Như Ý, thuộc xã Phú Hồ, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế làm nón bài thơ dáng thanh mảnh, độ mỏng, màu nón nhã nhặn người ta còn cắt những bức tranh với chùa Linh Mụ, cầu Trường Tiền, con đò trên sông Hương... và đặc biệt nhất là vài câu thơ chất chứa tâm hồn xứ Huệ
Sông Hương lắm chuyến đò ngang Chờ anh em nhé, đừng sang một mình - Ca dao
Sao anh không về thăm quê em Ngắm em chằm nón buổi đầu tiên Bàn tay xây lá, tay xuyên nón Mười sáu vành, mười sáu trăng lên - Nguyễn Khoa Điền
Tà áo dài trong trắng nhẹ nhàng bay Nón bài thơ e lệ nép trong tay - Bích Lan
Những chiếc nón bài thơ thường trở thành vật "trang sức" của biết bao thiếu nữ. lựa nón, lựa quai, cũng là một thú vui nên không ít người đã kỳ công đến tận nơi làm nón để đặt cho riêng mình với dòng thơ yêu thích. Buổi tan trường, các con đường bên sông Hương như dịu lại trong nắng hè oi ả bởi những dáng mảnh mai với áo dài trắng, nón trắng và tóc thề.
Dòng nước sông Hương chảy lặng lờ Ngàn thông núi Ngụ đứng như mơ Gió cầu vương áo nàng tôn nữ Quai lỏng nghiêng vành chiếc nón thơ
Nón bài thơ hiện hữu trên khắp nẻo đường và trở nên gần gũi, thân quen trong cuộc sống thường nhật của phụ nữ Huế, dùng nón lá nâng hay đựng xoài, cũng tạo nên nét đẹp mỹ miều.
Anh về Bình Định ba ngày Dặn mua chiếc nón lá dày không mua
Nón bài thơ đặc sản Huế nón Gò Găng ở Bình Định còn gọi là nón ngựa làm bằng vành tre cật, chuốt nhỏ như tăm, đan thành ba lớp mê sườn; bên ngoài phủ lớp lá kè non, chằm bằng những đường chỉ tàu trắng muốt và đều đặn. Trên đỉnh chóp được gắn chụp bạc hoặc đồi mồi có chạm trổ long-lân-qui-phụng. Quai nón được làm bằng lụa xanh hoặc đỏ, bản rộng và đều người ta chằm một chiếc nón ngựa phải mất cả tháng trời dày công nhọc sức. Vì vậy giá thành rất đắt, nó chỉ dành cho những người cao sang quyền quí, những chức sắc quan lại của triều đình. Dần dần theo nhu cầu của giới bình dân, nón ngựa được cải biên thành ngựa đơn rồi nón buôn, nón chũm, rẻ hơn nhiều. Các loại này đều không có chụp bạc, nó được thay bằng những tua ngũ sắc ở chóp nón cho đẹp. Ở các vùng làm nón, ngày cưới, nhà giàu rước dâu bằng kiệu, chàng rể thì đội nón đi ngựa; còn những nhà nghèo cũng ráng sắm đôi nón ngựa cho cô dâu chú rể đội đi trong ngày cưới. Vậy nên có câu ca dao:
Cưới nàng đôi nón Gò Găng Xấp lãnh An Thái, một khăn trầu nguồn
Ngày nay các cô gái làm nón hầu như không còn giữ được phương pháp làm nón ngựa nữa. Họ quen với công đoạn nhanh, giản tiện và dễ tiêu thụ của chiếc nón trắng mảnh mai - một sản phẩm của quá trình cải cách lâu dài. Để làm loại nón này phải qua nhiều công đoạn. Vấn sườn, lợp lá, chèn lá, chằm và nức. Việc làm lá đòi hỏi nhiều tính tỉ mỉ và kinh nghiệm lâu năm
Nghề nón là thuộc thị trấn Gò Găng, Nhơn Thành - An Nhơn. Nơi đây có một chợ nón lớn họp thường ngày từ 3-4 giờ sáng. Cứ hết một đợt làm được 25-30 chiếc thì bà con các vùng phụ cận lại mang nón đến bán và mua sắm vật liệu cho đợt sau. Mỗi tháng Gò Găng có thể cung cấp cho cả nước 50.000 chiếc nón. Gần đây nón Gò Găng còn được xuất khẩu sang các nước láng giềng như Trung Quốc, Lào, Cam-pu-chia dưới dạng cải biên cho hợp với xứ người. Như vậy, từ vùng núi cao nguyên mưa nguồn gió dữ cho đến các miệt vườn miền Nam
Nhớ nón Gò Găng Vầng trăng đập đá Sông dài sóng cả Người quân tử, Khăn điều vắt vai..
Đời sống văn minh, phát triển nhưng nón lá Việt nam vẫn thuần túy nguyên hình của nó. Ở bất cứ nơi đâu, từ rừng sâu hẻo lánh, trên đồng ruộng mênh mông, dọc theo sông dài biển cả, đều thấy chiếc nón lá ngàn đời không đổi thay.
Nguyễn Quý Đại
MHMai Khách viếng thăm
Tiêu đề: Re: Chiếc Nón Quê Hương Tue Dec 02, 2014 10:28 am
CHIẾC NÓN QUÊ HƯƠNG
Nón Lá và Áo Dài được coi là biểu tượng của người Việt Nam, Nón lá đã tôn vẻ đẹp của phụ nữ VN lên rất nhiều. Cùng với áo dài - nón lá như là một trang phục không thể thiếu của các nử sinh trung học Saigon xưa. Nón lá là chiếc nón "thực dụng" - Nón dùng để che mưa nắng, khi nóng nực thì lấy nón quạt phe phẩy - cũng dược giải tỏa bớt sự oi bức của buổi trưa Hè. Khi có chiếc nón thì mọi trường hợp gì cũng có thể nhờ chiếc nón "giúp đở". Dưới vành nón, đôi mắt, nụ cười, lúm đồng tiền, những sợi tóc mai, của cô gái dường như được tôn thêm nét e lệ dịu dàng, kín đáo mà không kém phần quyến rũ. Chiếc nón gợi nguồn cảm hứng cho thơ, cho nhạc - càng làm tăng vẻ duyên dáng của cô gái khi đội chiếc nón lá mảnh mai. Nón Lá và Áo dài là biểu tượng của Việt Nam. Nếu ở một nơi xa xôi nào đó không phải trên đất Việt Nam, bạn bỗng thấy chiếc áo dài tha thướt - một chiếc nón lá trắng xinh, đó chính là tín hiệu Việt Nam.
Muốn ăn cơm trắng cá trê Muốn đội nón tốt thì về làng Chuông
Nón Lá Làng Chuông
Ngoại thành Hà Nội có làng Chuông, với nghề làm nón đã hơn 3 thế kỷ. Nhiều người nghĩ rằng, với sự lấn lướt của các loại mũ nón tân thời, chiếc nón lá sẽ không còn chỗ đứng... Thế nhưng, hàng vạn chiếc nón lá làng Chuông vẫn được sản xuất đều đặn mỗi năm, làm đẹp cho đời và làm giàu cho những nghệ nhân giỏi nghề, sống chết với nghề cổ truyền của ông cha. Những góc nhìn đẹp như tranh về một làng nghề thủ công truyền thống cho thấy, gìn giữ các nét đẹp văn hóa cổ truyền không phải là điều quá khó, vấn đề là phải tìm ra cách thức phù hợp. Những chiếc nón trắng với sự tiện dụng và nét duyên dáng nhẹ nhàng, cho đến nay vẫn được ưa chuộng giữa vô số các loại mũ nón, ô che hiện đại. Người Hà Nội kỹ tính, chiếc nón cũng được lựa chọn kỹ càng, vừa bền, vừa nhẹ, lại thanh thoát mảnh mai. Vậy nên, không phải đâu cũng làm được nón, nón làm ở đâu cũng được ưa chuộng như nhau. Nón làng Chuông, trong sự tồn tại suốt hơn 300 năm, đã thực sự trở thành niềm tự hào của những làng nghề thủ công truyền thống Hà Nội. Nón làng Chuông có 16 vòng, vòng ngoài cùng to nhất, rộng nhất, các vòng sau nhỏ dần theo hình khuôn nón. Chiếc nón thành phẩm phải chứa cả ba lớp lá: Lớp lá lót, mo nứa, sau đến lớp lá ngoài, khi cầm lên vẫn phải thấy mỏng mà nhẹ thì mới là nón đẹp. Khâu nón là việc nhẹ nhàng, ngồi đâu cũng khâu được. Trẻ em dăm bảy tuổi vừa chăn trâu, vừa mang nón đi tập khâu, các cụ già vừa nhai trầu trò chuyện, lại cũng vừa khâu nón. Cụ Trần Canh, Nghệ nhân nón làng Chuông làm nón từ năm lên bảy, năm nay cụ cũng đã ngoài tám mươi. Cụ nói rằng, cái nghề này nó tỉ mẩn lắm, làm nón mà sốt ruột thì không làm được. Chả thế mà nón nhà cụ Canh bao giờ cũng đẹp và đắt hàng, làm đến đâu hết đến đấy, nếu khách muốn mua nhiều thì phải đặt trước. Bây giờ cụ không làm nón đội thông thường, mà chỉ làm nón quai thao cho các đoàn nghệ thuật biểu diễn, để người ta mua treo trong nhà, hoặc mang đi nước ngoài làm quà biếu. Cả làng Chuông có gần 4.000 hộ thì từng ấy hộ làm nón. Nhà làm ít, nhà làm nhiều. Còn với những người nhạy bén, có đầu óc kinh doanh buôn bán thì nghề nón còn cho họ cả dinh cơ nhà cao cửa rộng. Nếu không đến Chuông, nhiều người sẽ nghĩ điều này có phần vô lý. Thực tế là sự phong phú và đa dạng về mẫu mã chủng loại, cùng với chất lượng đã có uy tín từ lâu khiến nón Chuông không chỉ đến được với các nước Đông Nam Á, Trung Quốc, Nhật Bản, mà còn xuất sang tận phương Tây, có mặt trong những siêu thị lớn với giá rất cao. Những chiếc nón lá che nghiêng, một nét Hà Nội xưa phảng phất hồn phố cũ. Câu chuyện về sự tồn tại và phát triển của nón lá, và làng Chuông làm nón nơi ngoại thành Hà Nội, hóa ra, rộng hơn nhiều so với một vành nón...
Trang Chính 
Portal 
Gallery 
Tìm kiếm 
Đăng ký 
Đăng Nhập 
Thu Apr 04, 2024 12:38 am by 
Calendar
Tiêu đề: Chiếc Nón Quê Hương 
